Post-Fordizm Nedir?

Kapitalist ekonomi, farklı evrelerden geçerek varlığını sürdürür. Kapitalist gelişim içindeki bu evreler, gelişimin ulaşabileceği “yeni çağ” tahminlerinde yer alır. Post-Fordist dönem, esnek uzmanlaşma olarak da anılmaktadır. Ekonomik hayat, toplumsal yapı, kültür, devlet anlayışı ve hayatın hemen her alanında köklü değişiklikler oluşturması, yeni çağ tahminlerine zemin oluşturur. Fordizm ve Post-Fordizm dönemleri üzerine çok sayıda çalışma ve ekol vardır. Bu konuyu ilk olarak analiz etmeye çalışan Fransız Düzenleme Okulu’dur. Post-Fordizm kavramı bir yazara atfedilemez. Endüstriyel organizasyonun ve üretim yöntemlerinin ayırt edici özelliklerini belirlemeye çalışan yazarlarca oluşturulan bir kavramdır. Bu yazarlar arasında Robin Murray, George Ritzer, Michael Piore ve Bob Jessop sayılabilir. Konu üzerine çeşitli çalışmalar olsa da, tanım girişimlerine pek rastlanmamaktadır. Çalışmaları göz önünde bulundurarak şu şekilde bir tanım denemesi yapabiliriz. Post-Fordizm; tüketim taleplerini karşılayabilmek için işgücü ve makineleşmede esnek uzmanlaşmanın sağlandığı, bilgi ve üretim teknolojilerinin kullanıldığı üretim ve birikim rejimidir.

Post-Fordizmin Özellikleri

Çalışma yaşamı esnek ihtisaslaşmanın kurallarına göre organize olmaktadır. Bu kurallarda Japon üretim sisteminden alınır. Çünkü bu sistem oldukça başarılıdır. Şirketler bu sisteme geçtikçe, düşük becerili işgücüne talep azalırken, hünerli işçilerin işleri artar. İşgücü çok yönlü kafa ve kol becerisine sahip olmalıdır. Esnek çalışma sayesinde firmalar daha az bürokratik ve hiyerarşik olacak. Buna karşılık bölümler arası ilişkiler ve iletişim artacaktır. Yedek parça stoklamak gibi bir durum söz konusu olamayacaktır. Hem maliyetler azalacak hem de üretim değiştirilebilecektir. Yeni ürünlerin hızla pazarla sunumu önemlidir. Bir diğer önemli nokta ise, ürün çeşitlenmesinin hızla artmasıdır. Esnek üretim aynı zamanda, kapitalin büyük firmaların tekelinde bulunmasını önler. Küçük firmalarında önem kazanmasına katkıda bulunur. Post-Fordizmi anlamanın en iyi yolu, onu Fordizmle karşılaştırmaktır.

Fordizm

Fordizm kavramı otomobil imalatçısı Henry Ford’un arkasında türetilmiştir. Çünkü Henry Ford, üretimde kitle üretimini gerçekleştirmiştir. Ford’u özel yapan yönü vizyonudur. Kitle üretiminin, kitle tüketimini doğuracağını ve rasyonel, modernist, popülist demokratik toplum oluşturacağını öngörmüştür. Kitle üretimi bilindiği gibi hareketli montaj hattı üzerinde, parçaların bir araya getirildiği ve çalışanların sürekli denetlendiği bir sistemdir. Bu sistemde çalışanların beceri düzeylerinin yüksek olması gerekmez. Parçalar o kadar basittir ki, belli motor becerilerine sahip insanlar kısa bir eğitimle çalışabilir. Böylelikle üretim nispeten ucuza mal edilir. Çünkü işgücü niteliksizdir ve ödenen ücrette düşüktür. Yani düşük ücretle, ucuz ürün elde etmek mümkündür. Toplum kitlesel üretimden kazançlı çıkarken, sanayi işgücü giderek daha doyumsuz, vasıfsız ve yabancılaşmış hale gelir. Fordizm, bir üretim ve birikim rejimi olarak tanımlanabileceği gibi, sosyal ve kültürel etkileri ile de tanımlanabilmektedir. Fordist üretim ve birikim rejimi tamamen ortadan kalkmamış, sadece egemen üretim tarzı değildir. Başta otomotiv olmak üzere bazı sektörlerde, kitlesel üretimin sürdürüldüğü gözlenebilmektedir.

Fordist ve Post-Fordist Üretim Rejimlerinin Karşılaştırılması

1. Üretim Süreci

2. İşgücü

3. Mekan

4. Devlet

5. İdeoloji

Fordist üretimden esnek üretime geçişin somut sonuçları:

Fordist üretim, kendinden önceki üretim sistemine göre verimlilik artışı sağladığı gibi; Post-Fordist üretim de Fordist üretime göre verimlilik artışı sağlamıştır.

Sonuç

Fordizm ve Post-Fordizm, kapitalizmin gelişme sürecinde, birbirini izleyen iki önemli akımdır. Fordizmle birlikte, montaj hattı kavramı ortaya çıkmış ve seri üretime geçilmiştir. Post-Fordizmle ise, tüketici ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir anlayış benimsenmiş ve verimlilik artmıştır. Yeni üretim sisteminin en belirgin özelliği, bilgi ve iletişim teknolojilerinin işletmelerde yoğun kullanımıdır.

Kapitalizm, her ne kadar yöntemlerini değiştirse de, amacı hep aynı kalır: Ulusal sınırların yeni kazançlara ulaşmada engel oluşturmadığı küresel ekonomide acımasız kar arayışı.

Kaynakça

• Marshall, Gordon. (1999). Sosyoloji Sözlüğü (çev. Akınhay O. & Kömürcü D.), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.

• Oğuz, M. (2018) Bob Jessop, Post-Fordizm ve Devlet. Politik Ekonomik Kuram 2(1), 19-34 post fordizm.pdf

• Özkalp, E. & Sungur, Z. (1997) ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİ ve POST-FORDİST YAKLAŞIMLAR. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 415-430 ESNEK __RET__M S__STEMLER__ ve POST-FORD__ST YAKLA__IMLAR[#632798]-830458.pdf

• Saklı, A. Rıza. (2007) KAPİTALİST GELİŞİM SÜRECİNDE FORDİZM VE POST-FORDİZM. fordizmpostfordizm.pdf

• Slattery, Martin. (2008). Temel Sosyoloji Fikirleri (çev. Tatlıcan Ü. & Demiriz G.), Bursa: Sentez Yayınları.