Cemel Vakası, 656 yılında Basra’da Hz. Ali ile Hz. Ayşe arasında meydana gelen savaştır. İslam Tarihinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca Müslümanlar arasında vuku bulan ilk meydan muharebesidir.
Hz. Osman Devrinde Çıkan Karışıklıklar
Hz. Osman, halife seçildiği zaman siyasi kararlar almaya başladı. Bu siyasi kararlar, bazı gruplar tarafından olumlu karşılanırken bazı gruplar tarafından eleştirilere neden oldu. Bunun sebebi, Hz. Osman’ın 12 yıllık halifelik döneminde, ilk altı yılı iyi durumdayken, sonraki altı yılında ise idaresinin kötü duruma dönüştüğüdür. Bu kötü idarenin olduğu dönemde Hz. Osman, idareyi kötü yönetiyordu ve kendi akrabalarını devlet yönetiminde yüksek kademelere yerleştiriyordu. Bu durumdan hiç memnun olmayan Basra, Küfe ve Mısır halkı, Hz. Osman’a karşı ayaklandı ve isyan çıkardı. Aynı zamanda, Muhacir ve Ensar’dan birçok kişi, Hz. Osman’ın devlet politikasından dolayı onu ağır eleştirmişti.
Hz. Ali, Hz. Ayşe ve Hz. Talha’da, Osman’ın bu kötü yönetiminden rahatsız olmuştu. Hz. Ali ve Hz. Ayşe, Hz. Osman’ın kötü idaresini eleştirmiş ve kendisine çeki düzen vermesini istemiştir. Lakin hiçbir zaman, Hz. Osman’ın katledilmesi ile ilgili kötü bir düşüncede olmamışlardır. Devlet yönetimi artık bozulmuştu ve bu bozulma sonucunda da isyancı bir grup Hz. Osman’ın evini basarak onu öldürdüler. Hz. Osman öldükten sonra, Medine’de asayiş bozulmuş, şehrin güvenliği, isyancıların eline geçmiştir. (Erol Yaprakdal, s. 16-18.)
Hz. Ali’nin Hilafeti
Hz. Osman’ın ölmesi sonucu, Hz. Ali halife Medinelilerin ısrarı üzerine halife oldu. Hz. Ali, halife olduktan sonra, Hz. Osman’ın katillerini bulmak ve isyancıları dizginlemek için çalışmalara başladı. Karışıklığı önlemek için Hz. Ali, Hz. Osman’ın atadığı valileri değiştirdi. Bunu öğrenen Hz. Talha ve Hz. Zübeyr vali olmak istedi. Lakin, Hz. Ali, bu iki kişiyi yanından ayırmak istemediğinden, vali olarak atamadı. (Taberi, s. 550-554.)
Hz. Ayşe, isyanın çıktığı süre zarfında haç için Mekke’ye gitmişti. Hz. Ali’nin halife olduğunu öğrenince geri Medine’ye döndü. Ve Medine’ye döndüğünde, Hz. Osman’ın uygulamalarını eleştirse de masum birinin katledilmesinin doğru olmadığını ve katillerinin bulunması gerektiğini söyledi. Bunu duyan, Emevi ailesi ve Osman’ın Basra ve Yemen valileri, ellerindeki bütün teçhizatı ile, Hz. Ayşe’ye katıldılar. Umre için hazırlanan Talha ve Zübeyr’de Mekke’ye gelip, Hz. Ayşe’nin grubuna katıldı. (Ethem Ruhi Fığlalı, s. 320.)
Cemel Vakası
Hz. Ayşe’nin önderliğinde toplanan grup, müzakereler sonucu, Basra’ya gitmeye karar verdi. Hz. Ayşe’nin ortalama 3 bin askeri kuvveti vardı. Lakin bir sorun vardı eğer savaştan sonra galip gelinirse kimin halife olacağı tartışılıyordu. Hz. Osman’ın küfe valisi Said b. As, hilafetin, Ümeyye oğullarından alınmayacağını, Hz. Osman’ın oğullarından birinin halife olması gerektiğini söyleyerek, Hz. Ayşe’nin grubundan ayrıldı. Valinin ayrılması sonucunda Hz. Ayşe, Talha ve Zubeyr ile birlikte geriye sadece bin kişilik bir ordu kaldı. Bu orduyla beraber, Hz. Ayşe Basra’ya gitmek için yola çıktı. Hz. Ayşe, yolda giderken köpek havlamalarını duydu ve Hz. Muhammed’in ‘’Acaba hanginize Hav’eb köpekleri havlayacak’’ adlı sözü aklına geldi. Bu sözün bir uyarı olduğunu anladı ve yola devam etmekten vazgeçti. Lakin, Zübeyr b. Avvam, Hz. Ayşe’ye, Müslümanların birliğinin sağlanması için bunun gerekli olduğunu söyleyince Hz. Ayşe yola devam etme kararı aldı. Basra’ya ulaşınca, düzeni geri getirmek, isyancıları bulup cezalarını vermek, adaleti tekrar sağlamak gayesi güdüyordu.
Bu olaylar gerçekleşirken, Hz. Ali 3 bin kişilik bir ordu ile Medine’den ayrıldı. Hz. Ayşe’nin Basra’da olduğunu duyunca, ordusu ile beraber oraya doğru hareket etti. Aynı zamanda, Basra valisine mektup göndererek, Hz. Ayşe’ye karşı herhangi bir kötü davranışta bulunmasını istemedi. Hz. Ali, Medine’den sonra, Küfe’ye gelerek burada ordusunu bekletme kararı aldı. Burada beklerken, Ka’ka b. Amr’ı elçi olarak gönderdi ve bir barış ortamının sağlanmasını istedi. Elçi, Hz. Ayşe ile görüştü ve eğer Hz. Ali’ye biat edilirse Hz. Osman’ın katillerinin bulunacağını ve güvenli bir ortam oluşacağını söyledi. Hz. Ayşe eğer bu kötü durum çözülürse, herhangi bir savaşın olmayacağı teminatını verdi. Lakin bunlar konuşulurken, iki ordu arasında savaş başladı.
Her ne kadar, katillerin bulunacağı sözü verildiyse de, Hz. Ayşe’nin ordusu buna inanmamış ve savaşı başlatmıştı. İki taraf arasında cereyan eden bu savaşta, Hz. Alinin ordusu galip geldi. Hz. Ayşe’nin ordusunda birçok kişi ölmesine rağmen, Hz. Ayşe’ye bir şey olmadı. Savaş sonrası, Hz. Ayşe’nin yanına gelen, Hz. Ali’ye, ”Sen kazandın, artık bu karmaşaya son ver, güveni sağla.” dedi. Bu olaylardan sonra, Hz. Ayşe, Ali ile arasında herhangi bir kırgınlık bulunmadığını onun iyi ve önemli bir kişi olduğunu söyledi. (Ethem, s. 320-321.)
Kaynakça
Fığlalı, Ethem Ruhi. ‘’Cemel Vakası’’, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt: 7, 1993.
Taberi, Tarihi Taberi, (çev. M. Faruk Gürtunca), Sağlam Yayınevi, İstanbul, 2021, Cilt: 3.
Yaprakdal, Erol. Cemel Vakası, Yüksek lisans Tezi, 2016.
